بررسی ها نشان داده است بیشتر از دو دهه است کشورهای جهان رویکرد خویش را از اقتصاد سنتی به اقتصاد دانش بنیان تغییر داده اند؛ نگاهی که می تواند باعث افزایش بهره وری و بهینه سازی منابع شود.
به گزارش اجاره به نقل از مهر، طبق تعاریف علمی، اقتصاد دانش بنیان به اقتصادی گفته می شود که تولید، توزیع و کاربرد دانش مهم ترین پیشران خلق ثروت و ایجاد اشتغال در تمامی صنایع است. این مفهوم در ادبیات اقتصادی فراز و فرودهای مختلفی را تجربه کرده است. به صورت کلی اقتصاد دانش بنیان از دو جهت تفکیک پذیر قابل تعریف هستند: اولاً اقتصادی با فناوری های پیشرفته(high_tech) و ثانیاً استفاده از دانش در جهت افزایش بهره وری همه بخش های اقتصاد. در واقع اقتصاد دانش بنیان را میتوان حاصل گزار از اقتصاد مبتنی بر منابع (اقتصاد سنتی) به اقتصاد مبتنی بر کارآمدی و کارایی دانست. ا قتصاد دانش بنیان بعنوان آخرین مرحله توسعه در بازسازی اقتصاد جهانی شناخته می شود. تاکنون، جهان توسعه یافته از اقتصاد کشاورزی (عصر قبل از تولید صنعتی، به طور عمده بخش کشاورزی) به اقتصاد صنعتی (با عصر صنعتی، به طور عمده بخش تولید) به اقتصاد پسا صنعتی / تولید انبوه (اواسط دهه ۱۹۰۰، به طور عمده بخش خدمات) به اقتصاد دانش بنیان (اواخر دهه ۱۹۰۰–۲۰۰۰، به طور عمده بخش فناوری / سرمایه انسانی) رسیده است. این مفهوم به صورت رسمی در اواخر قرن بیستم شکل گرفت و در سال ۱۹۹۷ سازمان همکاریهای اقتصادی و توسعه (OECD) پنج شاخص را برای سنجش اقتصاد دانش بنیان معرفی نمود که عبارتند از: ورودی ها، جریان ها و انباشت ها، خروجی ها، شبکه ها و یادگیری.شاخص های اقتصاد دانش بنیاندر حال حاضر شاخصهای گوناگونی برای سنجش دانش در اقتصاد یا همان شاخص اقتصاد دانش بنیان وجود دارد که یکی از متداول ترین روش های جامع استفاده شده سنجش اقتصاد دانش، روش شناسی ارزیابی دانش (KAM) است که توسط مؤسسه بانک جهانی تهیه شده است. این الگو شامل دو شاخص دانش(KI) و اقتصاد دانش(KEI) است که هر کدام با روش مخصوصی محاسبه می شود. طبق آخرین آماری که این مرکز در سال ۲۰۱۲ داده است، علیرغم امتیاز مناسب ایران در شاخص دانش (KI)، اما در شاخص اقتصاد دانش بنیان (KEI) در سطح جهانی در جایگاه مناسبی قرار ندارند و رتبه بندی های عرضه شده از جانب بانک جهانی، حاکی از رتبه ۹۳ ایران در سال ۲۰۱۲ بوده است.ارکان اقتصاد دانش بنیانهمانطور که در بالا هم اشاره شد، اقتصاد دانش محور بر چهار عنصر اصلی متکی است: ۱) شاخص نوآوری: یک سیستم ابداع و نوآوری کارامد متشکل ازبنگاه ها، مراکز تحقیقاتی، دانشگاه ها، اتاقهای فکرو سایر سازمانهایی است که می توانند با استفاده ازذخایر دانش جهانی آنرا مطابق با نیازهای خودبومی سازی کند ودرنهایت راهکارهای فناورانه جدید عرضه کنند.۲) شاخص آموزش: نیروی کاری آموزش دیده وماهر که قادر به ایجاد اشتراک گذاری و استفاده مؤثر از دانش می باشد.۳) شاخص ICT: زیرساخت های ارتباطات و فناوری اطلاعات مدرن و قابل دسترس بعنوان کاتالیزوری برای برقراری ارتباطات مؤثر، انتشار و پردازش اطلاعات عمل می کنند.۴) نظام نهادی: -نظام نهادی وانگیزشی اقتصادی مشتمل برانگیزه هایی است که با تشویق بکارگیری کارامد دانش موجود و جدید موجبات ارتقای کارآفرینی دراقتصاد را فراهم می آورد. مرکز پژوهش های مجلس در سالهای گذشته در گزارشی با مقایسه مدل توسعه اقتصاد دانش بنیان در کشورهای فنلاند، هند، کره جنوبی و ترکیه در محورهای فوق، تاکید کرد که مهم ترین مسأله ای که سیاستگذاران این حوزه باید آنرا متوجه شوند، این است که دانش بنیان بودن را محدود به فناوری های پیشرفته ندانند و تلاش بر توسعه آن در تمام زمینه ها داشته باشند. همینطور مدل توسعه اقتصادی دانش محور در هر کشوری متفاوت و منحصر به فرد است و نمی توان نسخه ای واحد برای همه پیچید. همینطور این گزارش افزود سه وجه مشترک میان کشورهای با اقتصاد دانش بنیان عبارت است از: اولاً در این کشورها دانش بنیان شدن اقتصاد با گسترش رقابت پذیری صنایع داخلی گره خورده است. دومین وجه مشترک، سیاست های هماهنگ توسعه اقتصاد دانش بنیان و توسعه صنعتی است که در مورد کشور فنالند و کره جنوبی به وضوح این مورد را میتوان مشاهده کرد. سومین مقوله مشترک، ضرورت توجه به اکوسیستم اقتصاد دانش بنیان و تمرکز ویژه بر بازیگران مختلف این اکوسیستم همچون نهادهای حمایتی و تأمین مالی، دولت، بنگاه های بزرگ و کوچک، دانشگاه ها و حتی تا حدودی جامعه است. همینطور این گزارش به بررسی نمونه های موفق توسعه دانش بنیان در فنلاند و کره جنوبی، سرمایه گذاری های هدفمند در هند و ترکیه و تجربه کشورهای عربی می پردازد که مشروح آن از اینجا قابل دریافت است.گستره اقتصاد دانش بنیان را محدود نکنیمطبق تعریف قانون پشتیبانی از شرکت ها و مؤسسات دانش بنیان شرکت ها و مؤسسات دانش بنیان را شرکت یا مؤسسه ای خصوصی یا تعاونی می گویند که به منظور هم افزایی علم و ثروت، توسعه اقتصاد دانش محور، تحقق اهداف علمی و اقتصادی و تجاری سازی نتایج تحقیق و توسعه (شامل طراحی و تولید کالا و خدمات) در حوزه فناوری های برتر و با ارزش افزوده فراوان بخصوص در تولید نرم افزارهای مربوط تشکیل می شود. ازاین رو اقتصاد دانش بنیان امکان دارد در هر بخشی از اقتصاد، شامل صنعت، کشاورزی و خدمات شکل بگیرد و از آنجائیکه طبیعتاً نرخ بازگشت سرمایه در مشاغل خدماتی بالاتر است، سهم بسیار بالایی از شرکتهای دانش بنیان سالهای گذشته در این بخش تعریف شده اند. با این وجود آنچه که در سال جدید رهبری بر آن تاکید کرده است تولید دانش بنیان است و این نشان داده است با وجود اهمیت بالای بخش خدمات، نباید از اهمیت تاثیر دانش بنیان ها بر بهره وری تولید غافل شد. در همین راستا سید محسن دهنوی، رئیس فراکسیون اقتصاد دانش بنیان مجلس شورای اسلامی در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: اقتصاد و تولید دانش بنیان به معنای شرکتهای دانش بنیان نیست، اتفاقاً نقش مردم در تولید دانش بنیان خیلی پررنگ تر است. اتفاقاً تولیددانش بنیان اقتصاد مردمی است. مثلا در کشاورزی که مورد تاکید رهبری هم بود، مردم و کشاورزان باید به سمت دانش بنیان شدن و افزایش بهره وری بروند و حاکمیت هم باید این مسیر را تسهیل کند. وی ادامه داد: از دوره شکل گیری اقتصاد دانش بنیان در کشورمان عبور کردیم و درحال ورود به مرحله بلوغ هستیم؛ در این مرحله، این شرکت ها باید سهمی از اقتصاد و تولید محصولات مورد نیاز مردم را بر عهده بگیرند و صنایع بزرگ ما باید دانش بنیان شوند. همینطور سورنا ستاری، معاون علمی فناوری رئیس جمهور در پاسخ به این سؤال که آیا توسعه دانش بنیان محدود به فناوری های بالا (هایتک) است یا خیر اظهار داشت: در این بحث لازم است فرهنگ توسعه دانش بنیان در کشور تقویت شود. مثلا هم اکنون یک بخش عمده ای از آن شرکت ها در حوزه های صنایع نرم دارند کار می کنند. یعنی کارهایی که پایه ی اصلی آن علوم انسانی است. وی ادامه داد: مهم این است که ما بتوانیم یک ارزش افزوده ای را در اقتصاد ایجاد بکنیم. خیلی از این شرکت هایی که در این عرصه ی دانش بنیان دارند کار می کنند شما می بینید در یک آپارتمان چند ده متری میلیاردها تومان درآمد دارند. این ارزش افزوده، ارزش افزوده ی دانش است. که روی ماده اولیه سوار می شود و سبب می شود که این اتفاقات در اقتصاد بیفتد. در انتها باید تاکید کرد حالا که با نامگذاری سال به اسم تولید دانش بنیان و اشتغال آفرین، تمرکز مسئولین و سیاستگذارن به این مورد جلب شده، نباید ذهن ها صرفا به یک دسته محدود از شرکتهای دانش بنیان مثل صنایع هایتک یا استارتاپ ها محدود شود و با درک اهمیت نقش دانش در آینده اقتصاد جهان و این روند جهانی، سیاست هایی با در نظر گرفتن ۴ بعد مختلف اقتصادهای دانش بنیان و اقتضائات بومی کشور دریافت شود.
منبع: اجاره
